ΤΟ ΒΟΔΙ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ ΚΑΙ Η ΑΝΑΣΤΑΤΩΣΗ ΓΗΣ ΚΑΙ ΟΥΡΑΝΟΥ. Μικρή αναφορά στην εκπαιδευτική (;) πλευρά της ΜΠΠΕ (Α' ΜΕΡΟΣ)

Το κείμενο γράφτηκε από τον Δημήτρη Μάνο, δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Έναυσμα», το Φθινόπωρο του 1996 και αποτελούσε μέρος αφιερώματος για τα 30 χρόνια από την ΜΠΠΕ. 

«Να έχεις σουφρωτά τα φρύδια, αυστηρά και κρύα, μπροστά στις χιλιάδες των εχθρών. Μα να σκύβεις πρόθυμα το κεφάλι, να ‘σαι πρόθυμα το βόδι του παιδιού»(Απόσπασμα από κινέζικο ποίημα)

Η Μεγάλη Προλεταριακή Πολιτιστική Επανάσταση (ΜΠΠΕ). Σταθμός στην Ιστορία

"Ποιοι στάθηκαν οι σκοποί και η φύση της Μεγάλης Μορφωτικής Προλεταριακής Επανάστασης; Από την αληθινή της φύση η ΜΠΠΕ υπήρξε, κάτω από τις σοσιαλιστικές συνθήκες, μια μεγάλη πολιτική επανάσταση του προλεταριάτου κατά της μπουρζουαζίας... Οι σκοποί αυτής της μεγάλης πολιτικής επανάστασης ήταν να συντρίψει το ρεβιζιονισμό, να ξαναπάρει τη μερίδα της εξουσίας που είχε αρπάξει η μπουρζουαζία, να εφαρμόσει ολοκληρωτικά τη δικτατορία του προλεταριάτου μέσα στις υπερδομές, στις οποίες συμπεριλαμβάνονται και όλοι οι μορφωτικοί τομείς, να ενισχύσει και να δυναμώσει την οικονομική βάση του σοσιαλισμού, να εγγυηθεί την προς τα μπρος πορεία της Κίνας πάνω στο δρόμο του σοσιαλισμού."Το κείμενο αυτό είναι απόσπασμα από τις τελευταίες δημόσιες αντιπαραθέσεις, τις τελευταίες "αναλαμπές" της αριστεράς στην Κίνα, λίγο πριν το θάνατο του Μάο και τη θριαμβευτική επέλαση της δεξιάς. Γράφτηκε το 1975, υπογραμμένο με ψευδώνυμο που σήμαινε "Συλλογικό άρθρο του τομέα προπαγάνδας" (Xuan-Ji-Wen) και αποτελούσε απάντηση (πάντα δημόσια) σε ένα άλλο άρθρο που ονομαζόταν "Σχετικά με τη δημοκρατία και τη νομιμότητα κάτω από τον σοσιαλισμό" κάποιου Li Yizhe. Αυτό το τελευταίο, όπως ήταν φυσικό, δημοσιεύτηκε πλατιά στη Δύση και επαινέθηκε δεόντως, αφού κατήγγειλε τα όσα "φοβερά" διέπρατταν οι "εξτρεμιστές" στην Κίνα.

Βεβαίως με την επικράτηση του Τενγκ και της κλίκας του, για χάρη αυτής της "νομιμότητας" επιβλήθηκε η σιδερένια σιωπή της τάξης. Καταργήθηκαν οι δημόσιες αντιπαραθέσεις, οι εφημερίδες τοίχου κ.λπ.. Από αυτό το σημείο μέχρι το ματοκύλισμα στην Τιεν-Αν-Μεν, τις μαζικές εκτελέσεις, την εξόντωση των πολιτικών κρατουμένων, η δημοκρατία και η νομιμότητα "εφαρμόζονταν πλατιά" (κι ας διαρρηγνύει τα ιμάτια της, για δικούς της λόγους φυσικά τώρα, η Δύση).

Το απόσπασμα αυτό μας δίνει περιεκτικότατα, μέσα σε λίγες αράδες, το σύνολο των στόχων αυτού του μεγάλου ανατρεπτικού κινήματος μαζών που ήρθε να "υπενθυμίσει", πως η ταξική πάλη συνεχίζεται μέσα στο σοσιαλισμό. Ενός κινήματος, που υπερασπίζοντας την επαναστατική παράδοση απέναντι στο δεξιό αναθεωρητισμό (ρεβιζιονισμό), θέλησε ταυτοχρόνως ν' ανοίξει νέους δρόμους, να δώσει επίκαιρες και ριζοσπαστικές απαντήσεις στα νέα καθήκοντα που έθετε για τους επαναστάτες η σύγχρονη εποχή, η εποχή μας.

Και μ' αυτή την έννοια η ΜΠΠΕ ήταν μια "στιγμή", μόνο, αυτής της προσπάθειας που οι επιταγές της φτάνουν μέχρι τις μέρες μας.
Μια "στιγμή", όμως, με την έννοια που η ιστορία ξέρει να αξιολογεί τις στιγμές της.
Τα ζητήματα εξάλλου που είτε έθεσε είτε άνοιξε η ΜΠΠΕ είναι ακόμα αρκετά "ζεστά", πέρα από τις δικές της παλινωδίες, ακρότητες ή, για να είμαστε πιο δίκαιοι, τις ανεπάρκειες της. Μα ποιο μεγάλο επαναστατικό κίνημα δεν χαρακτηρίζεται από τις δικές του "ανεπάρκειες";

Και μήπως το δίπολο "επάρκεια - ανεπάρκεια" δεν είναι στην πραγματικότητα μια δυναμική ισορροπία, μια αντικειμενική - υποκειμενική αντίφαση την οποία καλείται να λύσει κάθε προσπάθεια που -για να μεταχειριστούμε μια συνηθισμένη έκφραση της ΜΠΠΕ- θέλει να φέρει "αναστάτωση γης και ουρανού";
Γιατί τελικά η πλήρης και ανεπανόρθωτη "επάρκεια" υπάρχει μόνο στα νεκροταφεία...

Πώς συνδέθηκε η ΜΠΠΕ με το εκπαιδευτικό ζήτημα;
"Η δεύτερη πρωτοβουλία από τη μεριά του Μάο και των οπαδών του ήταν πιο αποφασιστική. Αυτή ήταν ένα μεγάλο "τατζεμπάο" (σ.τ.μ.: αφίσα με μεγάλα γράμματα που τοιχοκολλείται στους δρόμους) η οποία κολλήθηκε από τη Νιε-Γιου-αν- Τζε, στέλεχος του Φιλοσοφικού Τμήματος του Πανεπιστημίου του Πεκίνου και από έξι άλλους συναδέλφους της στις 23 Μάη του 1966.

Ρωτούσαν γιατί είχε απαγορευτεί η μαζική δημόσια διαμάχη πάνω στο θέμα του έργου του Βου-Χαν και του Τύπου του Πεκίνου. Αυτοί οι νέοι καθηγητές και καθηγήτριες κατηγορούσαν τον Λου-Πινγκ, πρόεδρο του Πανεπιστημίου και γραμματέα της Επιτροπής του Κόμματος στο ίδρυμα, άμεσα και επώνυμα.

Τον κατηγορούσαν ότι μετέτρεψε την πάλη σε ακαδημαϊκή διαμάχη: Μήπως δεν είσασταν εσείς ο ίδιος που οδηγήσατε προσωπικά τους συντρόφους και τις συντρόφισσες της νομικής σχολής να συμβουλευτούν1500 τόμους βιβλίων και ένα υλικό που έφτανε τα 14 εκατομμύρια ιδεογράμματα για να μελετήσουν το θέμα, που αφορούσε "στην αντιστροφή των λαθεμένων αποφάσεων από τον Χάι-Τζούι"; (Γουίλλιαμ Χίντον, "Πολιτιστική Επανάσταση στην Κίνα").

Το περιστατικό που περιγράφεται στο παραπάνω απόσπασμα αποτέλεσε τη δεύτερη μεγάλη αφορμή για την έκρηξη της ΜΠΠΕ. Ίσως έχει μεγαλύτερη σημασία από την πρώτη αφορμή, που ήταν ακριβώς το ανέβασμα ενός έργου από την όπερα του Πεκίνου, το οποίο κριτίκαραν οι νέοι καθηγητές και οι σπουδαστές του πανεπιστημίου της πόλης. Γιατί μ' αυτή την εφημερίδα τοίχου δόθηκε το έναυσμα για την έκρηξη του φοιτητικού κινήματος στα πανεπιστήμια της Κίνας, και από 'κει, για τη δημιουργία του κινήματος των ερυθροφρουρών, αρχικά στο χώρο της παιδείας. Τέχνη και παιδεία βρέθηκαν, λοιπόν, στις άκρες του φυτιλιού...

Δεν είναι τυχαία όλα αυτά. Ούτε φυσικά αποτελεί σύμπτωση πως οι δυτικοί (μονομερώς ίσως) ονόμασαν το κίνημα αυτό "μορφωτική επανάσταση". Αδυνατούσαν, βεβαίως να δουν ή συνειδητά έκρυβαν και παραποιούσαν τους πλατύτερους και βαθύτερους στόχους του. είναι όμως πέρα από κάθε αμφιβολία σίγουρορο ότι τα ζητήματα παιδείας έπαιζαν βασικό και κρίσιμο ρολό στην πορεία της ΜΠΠΕ. Με μια μόνο διαφορά... (που δεν είναι άλλη απ' αυτή που τόλμησαν να ξεστομίσουν οι εξεγερμένοι καθηγητές και σπουδαστές του πανεπιστημίου του Πεκίνου): Το εκπαιδευτικό ζήτημα όχι ως θέμα ακαδημαϊκής διαμάχης αλλά ως ενεργό ζητούμενο της επαναστατικής, της καθολικής ανατροπής και μετασχηματισμού του κόσμου και της κοινωνίας. Και τούτη ήταν η ιδιαιτερότητα που χαρακτήριζε την "ιστορική στιγμή της ΜΠΠΕ στο ζήτημα τη εκπαίδευσης".

Το εκπαιδευτικό ζήτημα και η ένταση της ταξικής πάλης

"Σύμφωνα με τους υπολογισμούς της CIA, οι "οπαδοί του καπιταλιστικού δρόμου απάρτιζαν τουλάχιστον τα δυο τρίτα του Πολιτικού Γραφείου της Κεντρικής Επιτροπής. Καθοδηγούσαν όλα τα περιφερειακά γραφεία, είχαν στα χέρια τους τα τρία τέταρτα των επαρχιακών επιτροπών του Κόμματος. Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας Λου-Σάο-Σι, ο Γενικός Γραμματέας, Τενγκ-Χσιάο-Πινγκ, ο άνθρωπος που τον αντικατέστησε ο Γιανγκ-Τσενγκ-Βου, ο Στρατάρχης Χο Λουνγκ, ο αρχηγός της Πανκινέζικης Αθλητικής Επιτροπής, κι ένα πλήθος από άλλους σημαντικούς διοικητές. Επίσης, ο αρχηγός και ο αναπληρωτής του τμήματος προπαγάνδας, οι αντιπρόεδροι της κυβέρνησης και ο υπεύθυνος για την γεωργική εργασία, και ο επικεφαλής της Κρατικής Επιτροπής Προγραμματισμού. Οι δήμαρχοι Πεκίνου, Βουχάν, Καντώνας και Σαγκάης. Επίσης, ήταν και πολλοί άλλοι πρυτάνεις διευθυντές εργοστασίων, μονάδων και πρόεδροι κοινοβίων". ("Πολιτιστική Επανάσταση στην Κίνα").Σύμφωνα, λοιπόν, με τις "έγκυρες πηγές" της CIΑ, τα επιτελεία της χώρας ήταν κατειλημμένα από ανθρώπους που υποστήριζαν τον καπιταλιστικό δρόμο. Η ταξική πάλη για τον έλεγχο ολόκληρης της οικονομικής-πολιτικής- πολιτιστικής ζωής της Κίνας εντείνονταν, αφού όλοι οι παραπάνω κύριοι κάθε άλλο παρά ήθελαν να αφήσουν τα ηνία. Άρα όσοι σχεδίαζαν και κατά ένα πολύ μεγάλο μέρος και όσοι εφάρμοζαν την εκπαιδευτική πολιτική του Κόμματος, βάδιζαν σ' αυτήν την κατεύθυνση. Πολύ ορθά, συνεπώς, ο προσωπικός γιατρός του Μάο στο βιβλίο-ανάθεμα για την ιδιωτική ζωή του δεύτερου οδύρεται, γιατί με τη ΜΠΠΕ: "...οι περισσότεροι περιφερειακοί ηγέτες είχαν χάσει τη θέση τους και η διοίκηση των επαρχιών ήταν τώρα στα χέρια "επαναστατικών επιτροπών" στις οποίες κυριαρχούσαν στρατιωτικοί. Στην πλειοψηφία τους τα μέλη της Κεντρικής Επιτροπής που είχαν εκλεγεί από το όγδοο συνέδριο του Κόμματος είχαν απομακρυνθεί". Από την άποψη των ταξικών συμφερόντων από τα οποία εφορμείται ο γιατρός στη "συγγραφή", ορθώς πράττει…

Τα εκπαιδευτικά ζητήματα βρέθηκαν στη δίνη μιας τέτοιας σκληρής αντιπαράθεσης που φυσικά δεν ήταν μόνο εκπαιδευτική ή μορφωτική με τη στενή έννοια του όρου.
Γι' αυτό το λόγο, και η δική μας σύντομη αναφορά στην "εκπαιδευτική πλευρά" της ΜΠΠΕ "πάσχει" εκ των προτέρων αφού δεν υπήρχε τέτοια ιδιαίτερη πλευρά. Τουλάχιστον η ΜΠΠΕ δεν τοποθέτησε έτσι το πρόβλημα. Το ένταξε σ' ένα ευρύ φάσμα ιδεολογικοπολιτικής αντιπαράθεσης στην αστικοποίηση των κορυφών της κοινωνίας από τη μια, και στην υποδούλωση της βάσης, της πλειοψηφίας της κοινωνίας από την άλλη.
Άρα και η "εκπαιδευτική" αποτίμηση της ΜΠΠΕ είναι καρπός μιας επίσης συνολικής, αναλυτικής τοποθέτησης που δεν μπορεί να γίνει εδώ. Εξού και το ερωτηματικό στον υπότιτλο...

Το εκπαιδευτικό ζήτημα και οι ταξικές του ρίζες

Αν θέλουμε να εισχωρήσουμε λίγο παραπάνω στις εκπαιδευτικές αντιλήψεις της ΜΠΠΕ θα πρέπει να δούμε ποιες είναι οι βάσεις της σύνδεσης εκπαιδευτικού -ταξικού στο σοσιαλισμό. Η σύνδεση αυτή στηρίζεται σε τρία ζητήματα:

α) Οι παραγωγικές σχέσεις και το ζήτημα της ιδιοκτησίας

Οι παραγωγικές σχέσεις, οι σχέσεις που δημιουργούν και συνάπτουν οι άνθρωποι κατά τη διαδικασία της παραγωγής είναι με τη σειρά τους τριών ειδών: σχέσεις ιδιοκτησίας, διανομής, αρμοδιότητας. Ο σοσιαλισμός με την εθνικοποίηση και την κρατικοποίηση της βιομηχανίας μπορεί να έλυσε εν μέρει το ζήτημα της ιδιοκτησίας, από τη στενή πλευρά της κατοχής πάντα, όμως οι άλλοι δύο τομείς σχέσεων (αρμοδιότητα - διανομή) καθόλου δε σημαίνει ότι "έκλιναν" προς την κομμουνιστική κατεύθυνση.
Εξακολουθούν να υφίστανται ανισότητες που πηγάζουν από τις διαφορές στην κατάρτιση, διαχείριση, επίπεδο γνώσεων κ.λπ., αλλά και από τις συνυφασμένες με αυτές διαφορές στο κάρπωμα του κοινωνικού προϊόντος (μισθολογικές διαφορές, διαφορές κοινωνικής θέσης κ.λπ.).
Η παράλληλη συνύπαρξη της κολεκτιβιστικής ιδιοκτησίας του χωριού με την κρατική παλλαϊκή ιδιοκτησία κάνει πιο σύνθετο το πρόβλημα.

Η εκπαίδευση προφανώς και δεν είναι άσχετη μ' όλες τις ανισότητες και τις διαφορές που προκύπτουν κατά τη διάρκεια της σοσιαλιστικής οικοδόμησης, στο βαθμό στον οποίο προετοιμάζει το βασικό και ανώτερο στελεχικό δυναμικό της κοινωνίας.Από το 1844 ο "νεαρός" Μαρξ τόνιζε πως την ιδιοκτησία πρέπει πριν απ' όλα να τη βλέπουμε ως σχέση αλλοτρίωσης ενός καταμερισμού εργασίας που προηγήθηκε και αργότερα επέφερε την ατομική κατοχή, με τη μορφή που τη γνωρίσαμε στην ταξική κοινωνία. Ο κομμουνισμός ως κίνημα έπρεπε να αναιρέσει πραγματικά την ουσία αυτής της αλλοτρίωσης. Αρα -θα προσθέταμε εμείς- να αναιρέσει και τις μορφές αυτής της αλλοτρίωσης που αντανακλώνται και αναπαράγονται στο χώρο της εκπαίδευσης, όπου η αρμοδιότητα, το κύρος, η επιλογή αποτελούν τις κινητήριες δυνάμεις και σχέσεις.

β) Η εκπαίδευση μέρος τον πολιτιστικού εποικοδομήματος

Η θεσμοθετημένη παιδεία είναι σίγουρο ότι εγκολπώνει θεωρήσεις, αντιλήψεις, επιβιώσεις απόψεων της εκμεταλλευτικής κοινωνίας, που συνεχίζουν να είναι ενεργές ακριβώς, γιατί τροφοδοτούνται από τη σύγχυση και τη σύνθετη κατάσταση των παραγωγικών σχέσεων (που μόλις περιγράφηκε).

"Πρέπει να καταλάβουμε ότι η οικονομική βάση μας δεν είναι ακόμα στερεή και το αστικό δίκαιο που δεν έχει ακόμα καταργηθεί εντελώς στο σύστημα ιδιοκτησίας, επικρατεί ακόμα ανάμεσα στους ανθρώπους και έχει μια κυρίαρχη θέση στον τομέα της διανομής. Στις διάφορες σχέσεις του εποικοδομήματος, μερικές πλευρές στην πραγματικότητα ελέγχονται από την αστική τάξη που επικρατεί εκεί" (Τσανγκ-Τσουέν-Κιάο, "Για την ολοκληρωτική δικτατορία πάνω στην αστική τάξη").

Η εκπαίδευση ως μέρος του πολιτιστικού εποικοδομήματος ελέγχεται από τις επικρατούσες αστικές σχέσεις ακόμα και στο σοσιαλισμό!

Η Μπεάτα Κιτσίκη, δημοσιογράφος από το χώρο της ΕΔΑ που επισκέφτηκε τότε την Κίνα και έγραψε ένα γεμάτο ενθουσιασμό βιβλίο για το κίνημα των ερυθροφρουρών ("Πως γνώρισα τους Κόκκινους Φρουρούς"), σημειώνει πως της έκανε ιδιαίτερη εντύπωση μια φράση του Ένγκελς για το πολιτιστικό εποικοδόμημα που επανειλημμένα έκαναν χρήση της οι ερυθροφρουροί.

Συγκεκριμένα, για τις "αποφασιστικές πολιτιστικές μεταμορφώσεις" που έχουν σε μερικές κρίσιμες φάσεις της ιστορίας το ρόλο πρωτοκαθεδρίας. Μια τέτοια πρωτοκαθεδρία διεκδικούσε η ΜΠΠΕ.
Περίεργο πράγμα, υλιστές άνθρωποι να δίνουν ρόλο πρωτοκαθεδρίας στα πολιτιστικά!

γ) Οι τρείς διαχωρισμοί

Αν στις παραγωγικές σχέσεις όσον αφορά το πολιτιστικό εποικοδόμημα και στη μεταξύ τους αλληλεπίδραση συναντούμε τον κάθετο διαχωρισμό της κοινωνίας, παράλληλα προκύπτει κι ένας οριζόντιος διαχωρισμός. Εκείνον που οι Κινέζοι ονόμαζαν συνθηματικά "τριπλό" διαχωρισμό:
1) Διαχωρισμός πνευματικής-χειρωνακτικής εργασίας.
2) Διαχωρισμός πόλης-χωριού.
3) Διαχωρισμός στελεχών-βάσης.

Η εκπαίδευση, ακόμα και η σοσιαλιστική, σημαδεύεται από τους τρεις διαχωρισμούς και ιδιαιτέρως τον πρώτο που είναι το "κατακάθι" τόσων αιώνων ταξικής κυριαρχίας και εκμετάλλευσης.

"Οι υπεύθυνοι του κόμματος που πήραν τον καπιταλιστικό δρόμο και που υποστηρίζουν τις αστικές δεσποτικές θέσεις και αυθεντίες, οι αντιπρόσωποι της αστικής τάξης που χώθηκαν στις γραμμές του κόμματος και προστατεύουνε αυτές τις αυθεντίες, δεν είναι παρά μεγάλοι δεσπότες που εκμεταλλεύονται το όνομα του κόμματος" (Μάο, "Αποσπάσματα από λόγους κατά την Πολιτιστική Επανάσταση"), (υπογράμμιση δική μας).

Θα δούμε παρακάτω πως η αστικοποιημένη παιδεία "χωνεύει" αυτόν τον τριπλό διαχωρισμό και τον αναπαράγει με τα δικά της δομικά υλικά (σύστημα "τριών κέντρων" και "τριπλού διαχωρισμού" στην εκπαίδευση, κατά τους Κινέζους).

Πιο κάτω, συνεχίζει ο Μάο κριτικάροντας το υπουργείο Πολιτισμού: "Αν δεν αλλάξει θα έπρεπε να ονομασθεί υπουργείο των αυτοκρατόρων και υψηλών ευγενών κυριών και δεσποινίδων ή ακόμα υπουργείο ξένων προσωπικοτήτων των περασμένων καιρών. Όσο για το υπουργείο υγιεινής θα έπρεπε να λέγεται υπουργείο κυριών της πόλης" (στο ίδιο).

Έτσι η εκπαίδευση σύμφωνα με τις αντιλήψεις της ΜΠΠΕ έχει "χρεωθεί" πάνω της τις παραγωγικές σχέσεις, την κατάσταση του πολιτιστικού εποικοδομήματος (υπερδομές όπως τις έλεγαν οι Κινέζοι) και τους προαιώνιους κοινωνικούς διαχωρισμούς.Με ποιον τρόπο είχε θέσει το ζήτημα μέχρι τότε ο σοσιαλισμός;

Όπως συνοπτικά εκθέσαμε, η ΜΠΠΕ είχε ένα "σύστημα σκέψης" για να βλέπει τα εκπαιδευτικά ζητήματα, που δεν ήταν ούτε ασπόνδυλο, ούτε τυχάρπαστο.
Επιπλέον, αυτό το "σύστημα σκέψης" το συνέδεαν κοινοί δεσμοί με τις απόψεις και προσεγγίσεις των πρωτοπόρων του σοσιαλιστικού και κομμουνιστικού κινήματος.
Ιδέες όπως σύνδεση της εκπαίδευσης με την κοινωνική παραγωγική εργασία (Λένιν), όπου φυσικά το "κοινωνική" δεν έμπαινε πλεονασμός, με τη στρατιωτική άσκηση (Μαρξ), με τις πρωτοπόρες ανακαλύψεις της επιστήμης, τον πειραματισμό (Γκράμσι, Λούξεμπουργκ, Κρούπσκαγια), ούτε ξένες ήταν, ούτε ουρανοκατέβατες στο ιδεολογικό σώμα του κομμουνιστικού κινήματος.

Το θέμα είναι ότι σε επίπεδο εφαρμογής και οικοδόμησης αυτές οι αφετηρίες δεν ήταν αρκετές (αυτό μάλλον είναι σαφές) για να δώσουν περισσότερα πράγματα.
Σαν πιο συγκεκριμένο παράδειγμα έχουμε τις τοποθετήσεις της Κρούπσκαγια για την πολυτεχνική μόρφωση στη βάση ερμηνειών, σε προβληματισμούς και κατευθύνσεις που άφησε μισοτελειωμένους ο Λένιν, αλλά αυτό δεν παύει να είναι μια από τις πλευρές του "ζητήματος".

Ακόμη έχουμε την εμπειρία του σταχανοφικού κινήματος, ενός κινήματος που με αρχή τη σοσιαλιστική άμιλλα θέλησε -εκτός των άλλων- να κάνει κτήμα για την εργατική βάση την τεχνική γνώση και τις τεχνικές διαχείρισης της παραγωγής και του οποίου η συνεισφορά δεν έχει αξιολογηθεί όπως θα έπρεπε.

Δεν παύουν να 'ναι ενδιαφέρουσες και πρωτοποριακές οι προσεγγίσεις σε θέματα παιδαγωγικής, ψυχολογίας, ειδικής αγωγής (τεράστια επιτεύγματα εδώ) από τους σοβιετικούς παιδαγωγούς της εποχής που οικοδομούνταν ο σοσιαλισμός.
Όλα όμως τα παραπάνω έχουν μια μερικότητα και κανένα παράδειγμα δεν μπορεί να μπει σαν αντίβαρο στον καθολικό τρόπο που η ΜΠΠΕ αντιμετώπισε τα ζητήματα της παιδείας.

Οπωσδήποτε δεν μπορούμε να παραβλέψουμε (εκτός κι αν το θέλουμε!) τα τεράστια και πρωτότυπα καθήκοντα εκείνων των περιόδων.

Όταν ο Λένιν θεωρούσε την καταπολέμηση του αναλφαβητισμού και την εξάπλωση του εξηλεκτρισμού ως τα μέγιστα πολιτιστικά καθήκοντα της εποχής, ποιος μπορούσε να του αντιτείνει κάτι άλλο;

Εξάλλου δεν είμαστε εμείς που θα τον δικαιώσουμε ή όχι, μεταξύ "τύρου και αχλαδιού", αφού η ίδια η ιστορία με τις φοβερές της επιταγές τον δικαίωσε.

Δεν μπορούμε, τέλος, να αγνοήσουμε (εκτός πάλι κι αν το θέλουμε!), πως αυτές οι κατακτήσεις έγειραν τη ζυγαριά προς όφελος των λαών κι ανάγκασαν τις αστικές τάξεις να εφαρμόσουν σε πλατιά κλίμακα τις αστικοδημοκρατικές διακηρύξεις, κάτω από τις οποίες είχαν "απλώς" βάλει την υπογραφή τους. Η νεαρή σοβιετική εξουσία από τα πρώτα πράγματα που έκανε, ήταν να κατοχυρώσει με νόμους και με ανάλογα μέτρα τη βασική υποχρεωτική εκπαίδευση που μέχρι τότε δεν ήταν από τα αυτονόητα πράγματα για τις καπιταλιστικες χώρες (και σε ορισμένες περιπτώσεις δεν είναι ούτε σήμερα).

Αλλά έφτανε αυτό για το σοσιαλισμό;"Για να οικοδομείς πρέπει να ξέρεις, πρέπει να κατέχεις την επιστήμη. Αλλά για να ξέρεις, πρέπει να μαθαίνεις. Να μαθαίνεις με υπομονή και επιμονή.(...). Μπροστά μας βρίσκεται ένα φρούριο. Το φρούριο αυτό ονομάζεται επιστήμη, με τους πολυάριθμος κλάδους της γνώσης. Το φρούριο αυτό πρέπει να καταληφθεί, πάση θυσία.(...). Τώρα δεν μπορούμε να περιοριστούμε στην δημιουργία κομμουνιστικών στελεχών που να ξέρουν να μιλήσουν για όλα τα πράγματα. Ο ερασιτεχνισμός και η παντογνωσία τώρα, είναι δεσμά για μας. Τώρα μας χρειάζονται μπολσεβίκοι ειδικοί στη μεταλλουργία, υφαντουργία, στις καύσιμες ύλες, στη χημεία, στην αγροτική οικονομία, στις μεταφορές, στο εμπόριο, στη λογιστική κ.λπ. (...). Χωρίς αυτό δεν μπορεί να γίνει καν σκέψη για γρήγορους ρυθμούς σοσιαλιστικής οικοδόμησης της χώρας μας. Χωρίς αυτό δεν μπορεί να γίνει καν σκέψη ότι θα μπορέσουμε να φτάσουμε τις προχωρημένες καπιταλιστικές χώρες" (από τον λόγο του Ι.Β. Στάλιν, "Για τη Νεολαία", Λόγος στο Πανενωσιακό Συνέδριο της Κομμουνιστικής Νεολαίας το 1928).

Ποιος θα μπορούσε ν' αμφισβητήσει την αδήριτη ανάγκη εκείνης της εποχής, να σφυρηλατήσει και να διαμορφώσει το σοσιαλιστικό καθεστώς, τη δική του "κόκκινη διανόηση"; Ύστερα μάλιστα από μια σκληρή περίοδο ταξικής πάλης, όπου οι "ειδικοί" και οι επιστήμονες του παλιού καθεστώτος είχαν ηττηθεί και αποψιλωθεί; Φυσικά "ούτε σκέψη".

Όμως η έκκληση για κατάληψη του "φρουρίου της γνώσης και της επιστήμης" δεν είναι σαν ν' αφήνει απ' έξω αυτό που είναι για κατάληψη; Και όταν λέμε "απ' έξω", δεν είναι σαν ν' αφήνει στο απυρόβλητο τις ίδιες τις διαδικασίες παροχής, παραγωγής και διακίνησης της γνώσης; Ταξικότητα στον καπιταλισμό και ουδετερότητα στο σοσιαλισμό, όταν πρόκειται για τη γνώση και τις μορφωτικές της διαδικασίες;

Στον ίδιο λόγο ασκείται ένα από τα πιο φλογερά και εμπεριστατωμένα "κατηγορώ" στη γραφειοκρατία και στο γραφειοκρατικό τρόπο σκέψης, αλλά αυτό βρίσκεται σε άλλο "κεφάλαιο", σε άλλη αποστροφή του λόγου...

Αλλά κι αν ακόμα οι κομμουνιστές εκείνης της εποχής δεν μπορούσαν να "δουν" αυτά τα ζητήματα, γιατί μπροστά τους βρίσκονταν άλλοι, τεράστιοι όγκοι, η ΜΜΠΕ ως μεταγενέστερο κίνημα όφειλε να τους μετακινήσει (ακολουθώντας το παράδειγμα που συχνά αναφέρει ο Μάο, του πατέρα και του γιου που μετακινούσαν βουνά). Ακριβώς γιατί το φρούριο έπρεπε να πέσει "πάση θυσία"...