Το κείμενο γράφτηκε από τον Σπύρο Παπακώστα, δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Έναυσμα», το Φθινόπωρο του 1996 και αποτελούσε μέρος αφιερώματος για τα 30 χρόνια από την ΜΠΠΕ
Πριν από 30 χρόνια, στη μακρινή αλλά και αχανή Κίνα, έλαβε χώρα ένα γεγονός μεγάλης ιστορικής σημασίας. Πρόκειται για την Μεγάλη Προλεταριακή Πολιτιστική Επανάσταση (ΜΠΠΕ). Γεγονός σημαντικό διότι αποτελούσε, από πολλές πλευρές, ένα εντελώς νέο εγχείρημα. Ήταν η προσπάθεια των Κινέζων κομμουνιστών -που με επικεφαλής το ΚΚ Κίνας και τον Μάο Τσε Τουνγκ είχαν ήδη επαναστατήσει και εγκαθίδρυσαν τη λαϊκή εξουσία στην Κίνα από το 1949- να απαντήσουν στα προβλήματα που έθετε η ίδια η σοσιαλιστική οικοδόμηση. Προβλήματα που, από το πιο μικρό ως το πιο μεγάλο, απαιτούσαν απαντήσεις τόσο θεωρητικές όσο και πρακτικές. Καλούνταν να δώσουν λύσεις για πρώτη φορά ο λαός της Κίνας, αλλά και η ίδια η ηγεσία του ΚΚ Κίνας. Βέβαια υπήρχε ήδη το θεωρητικό έργο των Μαρξ, Ένγκελς, Λένιν, Στάλιν, η πείρα της Οκτωβριανής Επανάστασης και της οικοδόμησης του Σοσιαλισμού στην Σοβιετική Ένωση. Και πάνω απ' όλα υπήρχε η εμπειρία από την ίδια την Κινεζική Επανάσταση που σφυρηλατήθηκε μέσα από την πάλη δυο δεκαετιών με τον ιμπεριαλισμό και τη φεουδαρχία.
Όλα αυτά όμως, όσο σημαντικά και αν είναι, δεν αρκούσαν από μόνα τους για τη διατήρηση και κυρίως για το προχώρημα της σοσιαλιστικής οικοδόμησης στην Κίνα (αλλά και σε οποιαδήποτε άλλη χώρα). Κάθε επανάσταση έχει τις δικές της ιδιαιτερότητες αναλόγως σε ποια χώρα γίνεται (αναπτυγμένη ή καθυστερημένη), με ποιες κοινωνικές συμμαχίες, με ποια κύρια αντιπαράθεση, με ποιο διεθνή περίγυρο και συσχετισμούς κ.λπ.
Η ιδιαίτερη σημασία της ΜΠΠΕ είναι ότι εξαπολύεται μέσα στην επανάσταση, από ένα προλεταριάτο και ένα κόμμα που ήδη έχει καταλάβει την εξουσία! Όμως λειτουργούν (κόμμα και εργατική τάξη) σαν ζωντανός οργανισμός που, όταν αντιλαμβάνεται την "επίθεση" των καταλοίπων του καπιταλισμού και τον κίνδυνο της καπιταλιστικής παλινόρθωσης, κινητοποιούνται αυτόματα τα "αντισώματα" -οι ίδιες οι επαναστατημένες μάζες- για να σαρώσουν με τη δύναμη και τη θέληση τους την τελευταία εστία αναβίωσης των αρχών και των συνηθειών της παλιάς κοινωνίας.
Αλλά πιο σωστό είναι να μιλήσουμε από την αρχή για όλα εκείνα τα γεγονότα που οδήγησαν στην ΜΠΠΕ.
Η μεγάλη πορεία προς την εξουσία
Όλα αυτά όμως, όσο σημαντικά και αν είναι, δεν αρκούσαν από μόνα τους για τη διατήρηση και κυρίως για το προχώρημα της σοσιαλιστικής οικοδόμησης στην Κίνα (αλλά και σε οποιαδήποτε άλλη χώρα). Κάθε επανάσταση έχει τις δικές της ιδιαιτερότητες αναλόγως σε ποια χώρα γίνεται (αναπτυγμένη ή καθυστερημένη), με ποιες κοινωνικές συμμαχίες, με ποια κύρια αντιπαράθεση, με ποιο διεθνή περίγυρο και συσχετισμούς κ.λπ.
Η ιδιαίτερη σημασία της ΜΠΠΕ είναι ότι εξαπολύεται μέσα στην επανάσταση, από ένα προλεταριάτο και ένα κόμμα που ήδη έχει καταλάβει την εξουσία! Όμως λειτουργούν (κόμμα και εργατική τάξη) σαν ζωντανός οργανισμός που, όταν αντιλαμβάνεται την "επίθεση" των καταλοίπων του καπιταλισμού και τον κίνδυνο της καπιταλιστικής παλινόρθωσης, κινητοποιούνται αυτόματα τα "αντισώματα" -οι ίδιες οι επαναστατημένες μάζες- για να σαρώσουν με τη δύναμη και τη θέληση τους την τελευταία εστία αναβίωσης των αρχών και των συνηθειών της παλιάς κοινωνίας.
Αλλά πιο σωστό είναι να μιλήσουμε από την αρχή για όλα εκείνα τα γεγονότα που οδήγησαν στην ΜΠΠΕ.
Η μεγάλη πορεία προς την εξουσία
Το 1921 ιδρύεται το Κομμουνιστικό Κόμμα Κίνας. Η πάλη του περνά από διάφορες φάσεις: Πρώτος Επαναστατικός Εμφύλιος Πόλεμος (1924-1927), Δεύτερος Επαναστατικός Εμφύλιος Πόλεμος (1927-1937), Πόλεμος αντίστασης εναντίον της Ιαπωνίας (1937-1945), Τρίτος Επαναστατικός Εμφύλιος Πόλεμος (1945-1949). Σ' όλες αυτές τις φάσεις σφυρηλατούνται ακατάλυτοι δεσμοί μεταξύ του κόμματος και των φτωχών -καταπιεσμένων λαϊκών στρωμάτων (προλεταριάτο-αγροτιάά). Από την αρχή του αγώνα ενάντια στην ντόπια αντίδραση (Κουόμιτανγκ) και τα ξένα στηρίγματα της, το ΚΚΚ και ο Μάο Τσε Τουνγκ, μέσα στο μεγάλο θεωρητικό του έργο, επιχειρούν ν' αναλύσουν τις ιδιαιτερότητες της Κίνας για να καθορίσουν το χαρακτήρα της επικείμενης επανάστασης. Ας αναφέρουμε εδώ ότι στην προεπαναστατική Κίνα η οργάνωση της κοινωνίας βρισκόταν στο στάδιο της φεουδαρχίας, και πάνω από το 90% του πληθυσμού ήταν αγρότες. Προλεταριάτο υπήρχε ολιγάριθμο (περίπου 2 εκατομμύρια το 1926 σε συνολικό πληθυσμό περίπου 400 εκατομμυρίων), μόνο σε συγκεκριμένες περιοχές που είχαν μεγαλύτερη ανάπτυξη σε σχέση με την αχανή ενδοχώρα (π.χ. Λιμάνι Σαγκάης), όπου υπήρχε κάποια στοιχειώδης βιομηχανία.
Με βάση αυτά το ΚΚΚ ξεκινά, αρχικά σε ακριτικές περιφέρειες της χώρας, πολιτική προπαγάνδα και στρατολόγηση μελών στον Κόκκινο Στρατό. Αρχίζει η απελευθέρωση περιοχών όπου οι αγρότες εξεγείρονται ενάντια στους γαιοκτήμονες. Όπου οι αγρότες παίρνουν την εξουσία η περιοχή μεταβάλλεται σε "κόκκινη περιοχή" και αποτελεί βάση του Κόκκινου Στρατού για την απελευθέρωση άλλων περιοχών. Στα 1926 ο Μάο γράφει το έργο: "Ανάλυση των τάξεων της κινεζικής κοινωνίας", όπου περιγράφει ποιοι είναι οι φίλοι και ποιοι οι εχθροί της επανάστασης. Δυο χρόνια μετά τοποθετείται για το χαρακτήρα της, λέγοντας: "Δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία πως η Κίνα βρίσκεται ακόμα στο στάδιο της αστικοδημοκρατικής επανάστασης. Το πρόγραμμα μιας συνεπούς δημοκρατικής επανάστασης στην Κίνα περιλαμβάνει, εξωτερικά, την ανατροπή του ιμπεριαλισμού για να πετύχουμε πλήρη εθνική απελευθέρωση και εσωτερικά, την κατάργηση της εξουσίας και της επιρροής της τάξης των κομπραδόρων στις πόλεις, την ολοκλήρωση της αγροτικής επανάστασης ώστε να καταργηθούν οι φεουδαρχικές σχέσεις στα χωριά, και την ανατροπή της κυβέρνησης των μιλιταριστών. Πρέπει να περάσουμε από μια τέτοια δημοκρατική επανάσταση για να μπορέσουμε να δημιουργήσουμε πραγματικά θεμέλια για το πέρασμα στο σοσιαλισμό" (Μάο Τσε Τουνγκ, Ό αγώνας στα Βουνά Τσιγνκανγκ", 1928).
Ακολουθούν 20 χρόνια αδυσώπητης ταξικής πάλης με τους εχθρούς της επανάστασης, όπου ο λαός της Κίνας με μπροστάρη το ΚΚΚ και τον Λαϊκό Απελευθερωτικό Στρατό, γνωρίζει νίκες, πισωγυρίσματα, αλλά και σοβαρές ήττες. Τίποτε όμως δεν μπορεί ν' αποτρέψει το καθημερινό δυνάμωμα του αγώνα, το κέρδισμα εκατομμυρίων νέων αγωνιστών και κομμουνιστών, αλλά και την άντληση πείρας από τα λάθη, που οδηγούν στην δημιουργία ολοένα και καλύτερων όρων για την κατάληψη της εξουσίας.
Πολύ σημαντικά, κατά τη γνώμη μας, είναι τα δυο έργα που γράφονται από τον Μάο Τσε Τουνγκ το 1937: "Για την πράξη", "Για τις αντιθέσεις". Τα έργα αυτά αποτέλεσαν ιδεολογικά εργαλεία για το παγκόσμιο κομμουνιστικό κίνημα. Σε αυτά ο Μάο αναλύει διεξοδικά, χρησιμοποιώντας την μαρξιστική φιλοσοφία, τα ζητήματα μετάβασης από την καπιταλιστική στην σοσιαλιστική κοινωνία, αναφερόμενος κύρια στο παράδειγμα της Κίνας.
Επίσης δεν παραλείπει -και εδώ είναι το σημαντικό- να προσεγγίσει τολμηρά τις αντιθέσεις που η ίδια η σοσιαλιστική κοινωνία γεννά, αντιθέσεις άλλου τύπου και είδους, που όμως απαιτούν κι αυτές λύση, γεγονός που αποτέλεσε τη βάση για να οδηγηθούν οι Κινέζοι κομμουνιστές στο συμπέρασμα πως "η ταξική πάλη συνεχίζεται και στο σοσιαλισμό".
Ετσι λοιπόν, το ΚΚΚ έχοντας βγει ατσαλωμένο από τον παρτιζάνικο αγώνα στα βουνά της Κίνας, έχοντας αποκρούσει με επιτυχία τους Ιάπωνες ιμπεριαλιστές, δυνατό πολιτικά και ιδεολογικά, με μεγάλη απήχηση στις μάζες και δεσμούς δοκιμασμένους στο καμίνι της ταξικής πάλης, πραγματοποιεί τη μεγάλη έφοδο. Μέσα από την πορεία των 10.000 λι οργώνει την Κίνα, κάνει πλατιά πολιτική δουλειά και εγκαθιδρύει τη λαϊκή εξουσία τον Οκτώβρη του 1949.
Η Κίνα οικοδομεί το σοσιαλισμό
Θα χρειάζονταν τόμοι για να περιγράψουμε τα ζητήματα που απαιτούσαν λύση την "επόμενη μέρα" από το νέο καθεστώς. Από τα πρωταρχικά ζητήματα που έμπαιναν ήταν -όσο κι αν φαίνεται στοιχειώδες- η καταπολέμηση της πείνας και το δάμασμα των φυσικών φαινομένων (μουσώνες- πλημμύρες) που επέφεραν τεράστιες καταστροφές στην ήδη ανοργάνωτη και πρωτόγονη αγροτική παραγωγή.
Η οργάνωση της οικονομίας γίνεται κάτω από μια νέα αντίληψη που έχει να κάνει με τις ιδιαιτερότητες της Κίνας. Έκφραση αυτού του τρόπου οργάνωσης είναι οι "Λαϊκές Κοινότητες" (1958): "Ο τοπικός πληθυσμός του δήμου ή του νομού, έχει αναπτύξει στο μέτρο των δυνατοτήτων του όλες τις πλουτοπαραγωγικές πηγές της περιοχής, γη, λευκό άνθρακα, ξυλεία και ορυκτό πλούτο και από την εκμετάλλευση αυτών των πηγών μεριμνά για τη διαβίωση των μελών της κοινότητας, από το λίκνο τους ως τον τάφο. Αυτό είναι ξένο προς τις παλιές κινεζικές αντιλήψεις στα χωριά και στους νομούς, αλλά αποτελεί μια αποκέντρωση της οικονομίας και της πολιτικής δύναμης, πολύ μεγαλύτερη από αυτή που είναι σήμερα γνωστή σ' όλο τον κόσμο" (Α.Λ. Στρονγκ, "Η γένεση των Κινεζικών Λαϊκών Κοινοτήτων").
Αυτό σημαίνει πως κάθε περιοχή έχει τη δική της οικονομική αυτοτέλεια με συνέπεια να περιορίζεται ο ρόλος του κράτους (διοικητικά μέτρα-γραφειοκρατία κ.λπ.). Πρόκειται για μια πολύ σοβαρή προσπάθεια (όχι βέβαια μοναδική), ισόμετρης ανάπτυξης και αποκέντρωσης στην πράξη. Το σχήμα είναι: "Στήριξη της αγροτικής παραγωγής, αποκέντρωση της βιομηχανίας, περιφερειακή ισόμετρη ανάπτυξη της παραγωγής και των κοινωνικών δραστηριοτήτων".
Τεράστιες αλλαγές λαμβάνουν χώρα κάθε μέρα στην Κίνα. Και για να συλλάβουμε το μέγεθος αυτών των αλλαγών δεν πρέπει να λησμονούμε πως η Κίνα έχει έναν από τους αρχαιότερους πολιτισμούς, που αναπτύχθηκε ξέχωρα από τον υπόλοιπο κόσμο λόγω της γεωγραφικής απομόνωσής της. Έτσι λοιπόν, ο σοσιαλισμός καλούνταν ν' αναμετρηθεί με αντιλήψεις ριζωμένες στο λαό για χιλιάδες χρόνια. Εκατομμύρια γυναίκες εγκαταλείπουν την πατροπαράδοτη υποχρεωτική σκλαβιά των οικιακών εργασιών και της υποχρεωτικής γηροκόμησης των ηλικιωμένων της οικογένειας και μπαίνουν στην παραγωγή. Ιδρύονται παιδικοί σταθμοί, γηροκομεία και δημόσια εστιατόρια σε κάθε κοινότητα, με πρωτοβουλία των ίδιων των κοινοτήτων. Τα νέο ζευγάρια αποκτούν την αυτονομία τους και δεν είναι πλέον υποχρεωμένα να μένουν κάτω από την ίδια στέγη με τους συγγενείς τους (πολυμελείς οικογένειες της παλιάς κοινωνίας).
Σαρωτικές αλλαγές συντελούνται επίσης στην τεχνολογία (παραγωγή ατσαλιού, πρώτες μηχανές), στην κατασκευή αρδευτικών έργων, στον τρόπο καλλιέργειας, στον ορθολογισμό των μεταφορών, στην ιατρική περίθαλψη, στα σχολεία, στην κουλτούρα κ.λπ. Επιπλέον ένα από τα μεγαλύτερα επιτεύγματα της επανάστασης ήταν ότι οι Κινέζοι πλέον έτρωγαν ένα πιάτο ρύζι τρεις φορές τη μέρα αντί ένα πιάτο κάθε τρεις μέρες.
Η περίοδος 1958-1960 είναι γνωστή κάτω από το όνομα "Μεγάλο Άλμα προς τα Εμπρός". Ένα Άλμα που έγινε σε ιδιαίτερα άσχημες συνθήκες δεδομένου ότι:
α) Την περίοδο 1959-1962 τεράστιες φυσικές καταστροφές πλήττουν την Κίνα (οι χειρότερες των τελευταίων 100 χρόνων). Ο σοβαρότατος κίνδυνος λιμών και επιδημιών αποτρέπεται με επιτυχία.
β) Το 1960 η, ρεβιζιονιστική πια, Σοβιετική Ένωση με ηγέτη τον Χρουστσόφ, αποσύρει "εν μία νυκτί" όλους τους Σοβιετικούς ειδικούς (περίπου 1300) που βοηθούσαν σε τεχνικά ζητήματα τους Κινέζους και σπάει τα συμβόλαια για παροχή εξοπλισμού. Αυτή η ενέργεια υποχρεώνει τη νεοσύστατη Λαϊκή Δημοκρατία να στηριχτεί αποκλειστικά στις δικές της δυνάμεις και να δημιουργήσει μια καινούρια, ανεξάρτητη οικονομική βάση. Και βέβαια, υπήρχε και η "αυτονόητη" ασφυκτική πίεση από τους άλλους ιμπεριαλιστές, που δεν περιοριζόταν μόνο στον οικονομικό αποκλεισμό (π.χ. 1950 πόλεμος Κορέας και επέμβαση των ΗΠΑ).
Η επιτυχία στην πράξη του "Μεγάλου Άλματος" φαίνεται, την δεκαετία ‘60, όπου το εξωτερικό χρέος της Κίνας μηδενίζεται, σταματούν οι εισαγωγές σιταριού και αρχίζουν μάλιστα μαζικές εξαγωγές κυρίως αγροτικών και κτηνοτροφικών προϊόντων.
Η εξαπόλυση της Πολιτιστικής Επανάστασης
Το γεγονός ότι η Κίνα καθημερινά κάνει μεγάλα βήματα εμπρός, δε σημαίνει ότι η πορεία αυτή είναι εξασφαλισμένη, γραμμική, χωρίς εμπόδια και πισωγυρίσματα.
Από τη στιγμή της κατάκτησης της εξουσίας (αλλά και πρωτύτερα) εμφανίζονται αντιλήψεις μέσα στο Κόμμα που συγκρούονται ολοφάνερα μεταξύ τους. Για παράδειγμα, ενώ ο Μάο έχει την άποψη των κρατικοποιήσεων για τη βιομηχανία, την ίδια περίοδο (1949) ο Λου Σιάο Σι (μετέπειτα πρόεδρος της Δημοκρατίας) λέει πως δεν πρέπει να υπάρξει κανένας περιορισμός του καπιταλισμού προκειμένου να επιτευχθεί η επιθυμητή παραγωγή αγαθών και να περάσει η Κίνα στο σοσιαλισμό. Στην πράξη, όπως είναι φυσικό, η καπιταλιστική ιδιοκτησία συνέχιζε να υφίσταται, ελαττούμενη όμως συνεχώς σε όφελος της κρατικής. Ο σοσιαλιστικός μετασχηματισμός της παραγωγής και της κοινωνίας συνολικά δεν γίνεται -και δεν μπορεί να γίνει- άμεσα. Το οικοδόμημα της παλιάς κοινωνίας έχει γκρεμιστεί αλλά δεν έχει ξεθεμελιωθεί. Και αυτό είναι φυσικό αφού μιλάμε για μια μεταβατική κοινωνία. Συνεπακόλουθα αναπτύσσονται φαινόμενα που δείχνουν την προσπάθεια παλινόρθωσης της παλιάς κοινωνίας: γραφειοκρατία, διαφθορά, τοκογλυφία, σαμποτάρισμα των "Λαϊκών Κοινοτήτων" από τους εναπομείναντες πλουσιοχωρικούς στην περιφέρεια κ.λπ. Η κατάσταση αυτή αντανακλάται άμεσα μέσα στο Κόμμα. Το Κόμμα δεν έχει στεγανά, βρίσκεται σε διαλεκτική σχέση αλληλοτροφοδότησης με την κοινωνία. Είναι αναμενόμενο λοιπόν, η προσπάθεια παλινόρθωσης να εκφράζεται και από λαθεμένες αντιλήψεις μέσα στο Κόμμα, από φορείς της παλιάς κοινωνίας που έχουν παρεισφρήσει (ή ήταν ήδη) μέσα σ’ αυτό, που προσπαθούν να μετατρέψουν το Κόμμα από επαναστατικό σε αντεπαναστατικό. Πρόκειται με λίγα λόγια γι' αυτό που ήδη αναφέραμε: τη συνέχιση της ταξικής πάλης στον σοσιαλισμό.
Τις νέες αντιθέσεις που δημιουργήθηκαν κλήθηκε να λύσει η ΜΠΠΕ. Οι Μάο Γιάο Βεν Γιουάν και άλλα στελέχη μπαίνουν επικεφαλής της υπεράσπισης της επαναστατικής γραμμής ενάντια στους Λου Σιάο Σι και Τενγκ Χσιάο Πινγκ, που ήταν οι κύριοι φορείς της αντεπαναστατικής γραμμής.
Οι επαναστάτες, με άρθρα στις εφημερίδες, καλούν τις μάζες να σαρώσουν με την κριτική τους όλες τις αντεπαναστατικές αντιλήψεις μέσα κι έξω από το Κόμμα. Το Μάη του '66 τοιχοκολλείται το πρώτο Τατζεμπάο (εφημερίδα τοίχου) σε πανεπιστήμιο της Κίνας που κάνει κριτική στον πρύτανη. Σύντομα η πλατεία Τιέν-Αν-Μεν, το Πεκίνο και όλη η Κίνα θα γεμίσουν Τατζεμπάο. Η πολιτική πάλη που εξαπολύεται δεν αφήνει τίποτε άθικτο. Ενδεικτικό το σύνθημα του Μάο: "Φωτιά στα επιτελεία", ώστε να ξεριζωθούν οι λάθος αντιλήψεις όπου κι αν βρίσκονται. Οι νεολαίοι ερυθροφρουροί αναλαμβάνουν να μεταφέρουν τα μηνύματα της Πολιτιστικής Επανάστασης σε κάθε γωνιά της Κίνας.
Όλες οι "εκφράσεις" της κοινωνίας μπαίνουν σε κριτική. Από την τέχνη και τη γνώση ως τους διάφορους ειδικούς, το στρατό και την αντίθεση μεταξύ της χειρωνακτικής και πνευματικής εργασίας. Για τρία περίπου χρόνια (1966-1969) η Κίνα βιώνει μια, τεράστια σε μέγεθος, επαναστατική ζύμωση. Η πολιτική πάλη γίνεται "προνόμιο" όλου του λαού "ξεκινώντας απ' τις μάζες και επιστρέφοντας σ' αυτές".
Μερικά συμπεράσματα
Θα ήταν λάθος να κρίνουμε την Πολιτιστική Επανάσταση από την κατάληξη του σοσιαλισμού στην Κίνα. Πράγματι στα μέσα της δεκαετίας 1970, και ενώ η Πολιτιστική Επανάσταση εμφανίζει τις τελευταίες της αναλαμπές, το Κινέζικο Κόμμα μπαίνει στο δρόμο του ρεβιζιονισμού. Με επικεφαλής τον Τενγκ Χσιάο Πινγκ (που είχε διαγραφεί από το Κόμμα την περίοδο της Πολιτιστικής Επανάστασης) η Κίνα διαγράφει μια ιδιότυπη πορεία υιοθετώντας τον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής σε κάποιες "ζώνες", χωρίς όμως να αρνείται το σοσιαλισμό (στα λόγια). Πορεία που πολύ απέχει από την οικοδόμηση του σοσιαλισμού όπως την περιγράψαμε.
Η Πολιτιστική Επανάσταση κατάφερε ν' ανακόψει, αλλά όχι να εμποδίσει την πορεία της παλινόρθωσης. Αυτό όμως δεν είναι νομοτέλεια! Και οι κομμουνιστές το γνώριζαν αυτό όταν ο πρόεδρος Μάο έλεγε: "Θα χρειαστούν όχι μία και δυο, αλλά χιλιάδες πολιτιστικές επαναστάσεις".
Και μόνο αν κρίνουμε από τον αντίκτυπο της Πολιτιστικής Επανάστασης στο εξωτερικό (Μάης του '68 στη Γαλλία, αντιπολεμικά κινήματα ενάντια στην επέμβαση στο Βιετνάμ, οι "Μαύροι Πάνθηρες" στις ΗΠΑ κ.λπ.) μπορούμε να δούμε ποσό "ταρακούνησε" και πόσο βοήθησε στην ανάπτυξη εθνικοαπελευθερωτικών κινημάτων σ' όλο τον κόσμο.
Η Πολιτιστική Επανάσταση είναι η "νέα έφοδος στον ουρανό" που επιχείρησαν οι Κινέζοι επαναστάτες. Έφοδος που σημάδεψε τον αιώνα μας όπως η Οκτωβριανή Επανάσταση. Κάθε τέτοια έφοδος δείχνει ότι το μέλλον ανήκε, στους λαούς που επαναστατώντας γράφουν την ιστορία. Η τελική δικαίωση της Πολιτιστικής Επανάστασης βρίσκεται μέσα στις καινούριες "εφόδους" που θα πραγματοποιούν έως ότου αγγίξουμε τον ουρανό...
Με βάση αυτά το ΚΚΚ ξεκινά, αρχικά σε ακριτικές περιφέρειες της χώρας, πολιτική προπαγάνδα και στρατολόγηση μελών στον Κόκκινο Στρατό. Αρχίζει η απελευθέρωση περιοχών όπου οι αγρότες εξεγείρονται ενάντια στους γαιοκτήμονες. Όπου οι αγρότες παίρνουν την εξουσία η περιοχή μεταβάλλεται σε "κόκκινη περιοχή" και αποτελεί βάση του Κόκκινου Στρατού για την απελευθέρωση άλλων περιοχών. Στα 1926 ο Μάο γράφει το έργο: "Ανάλυση των τάξεων της κινεζικής κοινωνίας", όπου περιγράφει ποιοι είναι οι φίλοι και ποιοι οι εχθροί της επανάστασης. Δυο χρόνια μετά τοποθετείται για το χαρακτήρα της, λέγοντας: "Δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία πως η Κίνα βρίσκεται ακόμα στο στάδιο της αστικοδημοκρατικής επανάστασης. Το πρόγραμμα μιας συνεπούς δημοκρατικής επανάστασης στην Κίνα περιλαμβάνει, εξωτερικά, την ανατροπή του ιμπεριαλισμού για να πετύχουμε πλήρη εθνική απελευθέρωση και εσωτερικά, την κατάργηση της εξουσίας και της επιρροής της τάξης των κομπραδόρων στις πόλεις, την ολοκλήρωση της αγροτικής επανάστασης ώστε να καταργηθούν οι φεουδαρχικές σχέσεις στα χωριά, και την ανατροπή της κυβέρνησης των μιλιταριστών. Πρέπει να περάσουμε από μια τέτοια δημοκρατική επανάσταση για να μπορέσουμε να δημιουργήσουμε πραγματικά θεμέλια για το πέρασμα στο σοσιαλισμό" (Μάο Τσε Τουνγκ, Ό αγώνας στα Βουνά Τσιγνκανγκ", 1928).
Ακολουθούν 20 χρόνια αδυσώπητης ταξικής πάλης με τους εχθρούς της επανάστασης, όπου ο λαός της Κίνας με μπροστάρη το ΚΚΚ και τον Λαϊκό Απελευθερωτικό Στρατό, γνωρίζει νίκες, πισωγυρίσματα, αλλά και σοβαρές ήττες. Τίποτε όμως δεν μπορεί ν' αποτρέψει το καθημερινό δυνάμωμα του αγώνα, το κέρδισμα εκατομμυρίων νέων αγωνιστών και κομμουνιστών, αλλά και την άντληση πείρας από τα λάθη, που οδηγούν στην δημιουργία ολοένα και καλύτερων όρων για την κατάληψη της εξουσίας.
Πολύ σημαντικά, κατά τη γνώμη μας, είναι τα δυο έργα που γράφονται από τον Μάο Τσε Τουνγκ το 1937: "Για την πράξη", "Για τις αντιθέσεις". Τα έργα αυτά αποτέλεσαν ιδεολογικά εργαλεία για το παγκόσμιο κομμουνιστικό κίνημα. Σε αυτά ο Μάο αναλύει διεξοδικά, χρησιμοποιώντας την μαρξιστική φιλοσοφία, τα ζητήματα μετάβασης από την καπιταλιστική στην σοσιαλιστική κοινωνία, αναφερόμενος κύρια στο παράδειγμα της Κίνας.
Επίσης δεν παραλείπει -και εδώ είναι το σημαντικό- να προσεγγίσει τολμηρά τις αντιθέσεις που η ίδια η σοσιαλιστική κοινωνία γεννά, αντιθέσεις άλλου τύπου και είδους, που όμως απαιτούν κι αυτές λύση, γεγονός που αποτέλεσε τη βάση για να οδηγηθούν οι Κινέζοι κομμουνιστές στο συμπέρασμα πως "η ταξική πάλη συνεχίζεται και στο σοσιαλισμό".
Ετσι λοιπόν, το ΚΚΚ έχοντας βγει ατσαλωμένο από τον παρτιζάνικο αγώνα στα βουνά της Κίνας, έχοντας αποκρούσει με επιτυχία τους Ιάπωνες ιμπεριαλιστές, δυνατό πολιτικά και ιδεολογικά, με μεγάλη απήχηση στις μάζες και δεσμούς δοκιμασμένους στο καμίνι της ταξικής πάλης, πραγματοποιεί τη μεγάλη έφοδο. Μέσα από την πορεία των 10.000 λι οργώνει την Κίνα, κάνει πλατιά πολιτική δουλειά και εγκαθιδρύει τη λαϊκή εξουσία τον Οκτώβρη του 1949.
Η Κίνα οικοδομεί το σοσιαλισμό
Θα χρειάζονταν τόμοι για να περιγράψουμε τα ζητήματα που απαιτούσαν λύση την "επόμενη μέρα" από το νέο καθεστώς. Από τα πρωταρχικά ζητήματα που έμπαιναν ήταν -όσο κι αν φαίνεται στοιχειώδες- η καταπολέμηση της πείνας και το δάμασμα των φυσικών φαινομένων (μουσώνες- πλημμύρες) που επέφεραν τεράστιες καταστροφές στην ήδη ανοργάνωτη και πρωτόγονη αγροτική παραγωγή.
Η οργάνωση της οικονομίας γίνεται κάτω από μια νέα αντίληψη που έχει να κάνει με τις ιδιαιτερότητες της Κίνας. Έκφραση αυτού του τρόπου οργάνωσης είναι οι "Λαϊκές Κοινότητες" (1958): "Ο τοπικός πληθυσμός του δήμου ή του νομού, έχει αναπτύξει στο μέτρο των δυνατοτήτων του όλες τις πλουτοπαραγωγικές πηγές της περιοχής, γη, λευκό άνθρακα, ξυλεία και ορυκτό πλούτο και από την εκμετάλλευση αυτών των πηγών μεριμνά για τη διαβίωση των μελών της κοινότητας, από το λίκνο τους ως τον τάφο. Αυτό είναι ξένο προς τις παλιές κινεζικές αντιλήψεις στα χωριά και στους νομούς, αλλά αποτελεί μια αποκέντρωση της οικονομίας και της πολιτικής δύναμης, πολύ μεγαλύτερη από αυτή που είναι σήμερα γνωστή σ' όλο τον κόσμο" (Α.Λ. Στρονγκ, "Η γένεση των Κινεζικών Λαϊκών Κοινοτήτων").
Αυτό σημαίνει πως κάθε περιοχή έχει τη δική της οικονομική αυτοτέλεια με συνέπεια να περιορίζεται ο ρόλος του κράτους (διοικητικά μέτρα-γραφειοκρατία κ.λπ.). Πρόκειται για μια πολύ σοβαρή προσπάθεια (όχι βέβαια μοναδική), ισόμετρης ανάπτυξης και αποκέντρωσης στην πράξη. Το σχήμα είναι: "Στήριξη της αγροτικής παραγωγής, αποκέντρωση της βιομηχανίας, περιφερειακή ισόμετρη ανάπτυξη της παραγωγής και των κοινωνικών δραστηριοτήτων".
Τεράστιες αλλαγές λαμβάνουν χώρα κάθε μέρα στην Κίνα. Και για να συλλάβουμε το μέγεθος αυτών των αλλαγών δεν πρέπει να λησμονούμε πως η Κίνα έχει έναν από τους αρχαιότερους πολιτισμούς, που αναπτύχθηκε ξέχωρα από τον υπόλοιπο κόσμο λόγω της γεωγραφικής απομόνωσής της. Έτσι λοιπόν, ο σοσιαλισμός καλούνταν ν' αναμετρηθεί με αντιλήψεις ριζωμένες στο λαό για χιλιάδες χρόνια. Εκατομμύρια γυναίκες εγκαταλείπουν την πατροπαράδοτη υποχρεωτική σκλαβιά των οικιακών εργασιών και της υποχρεωτικής γηροκόμησης των ηλικιωμένων της οικογένειας και μπαίνουν στην παραγωγή. Ιδρύονται παιδικοί σταθμοί, γηροκομεία και δημόσια εστιατόρια σε κάθε κοινότητα, με πρωτοβουλία των ίδιων των κοινοτήτων. Τα νέο ζευγάρια αποκτούν την αυτονομία τους και δεν είναι πλέον υποχρεωμένα να μένουν κάτω από την ίδια στέγη με τους συγγενείς τους (πολυμελείς οικογένειες της παλιάς κοινωνίας).
Σαρωτικές αλλαγές συντελούνται επίσης στην τεχνολογία (παραγωγή ατσαλιού, πρώτες μηχανές), στην κατασκευή αρδευτικών έργων, στον τρόπο καλλιέργειας, στον ορθολογισμό των μεταφορών, στην ιατρική περίθαλψη, στα σχολεία, στην κουλτούρα κ.λπ. Επιπλέον ένα από τα μεγαλύτερα επιτεύγματα της επανάστασης ήταν ότι οι Κινέζοι πλέον έτρωγαν ένα πιάτο ρύζι τρεις φορές τη μέρα αντί ένα πιάτο κάθε τρεις μέρες.
Η περίοδος 1958-1960 είναι γνωστή κάτω από το όνομα "Μεγάλο Άλμα προς τα Εμπρός". Ένα Άλμα που έγινε σε ιδιαίτερα άσχημες συνθήκες δεδομένου ότι:
α) Την περίοδο 1959-1962 τεράστιες φυσικές καταστροφές πλήττουν την Κίνα (οι χειρότερες των τελευταίων 100 χρόνων). Ο σοβαρότατος κίνδυνος λιμών και επιδημιών αποτρέπεται με επιτυχία.
β) Το 1960 η, ρεβιζιονιστική πια, Σοβιετική Ένωση με ηγέτη τον Χρουστσόφ, αποσύρει "εν μία νυκτί" όλους τους Σοβιετικούς ειδικούς (περίπου 1300) που βοηθούσαν σε τεχνικά ζητήματα τους Κινέζους και σπάει τα συμβόλαια για παροχή εξοπλισμού. Αυτή η ενέργεια υποχρεώνει τη νεοσύστατη Λαϊκή Δημοκρατία να στηριχτεί αποκλειστικά στις δικές της δυνάμεις και να δημιουργήσει μια καινούρια, ανεξάρτητη οικονομική βάση. Και βέβαια, υπήρχε και η "αυτονόητη" ασφυκτική πίεση από τους άλλους ιμπεριαλιστές, που δεν περιοριζόταν μόνο στον οικονομικό αποκλεισμό (π.χ. 1950 πόλεμος Κορέας και επέμβαση των ΗΠΑ).
Η επιτυχία στην πράξη του "Μεγάλου Άλματος" φαίνεται, την δεκαετία ‘60, όπου το εξωτερικό χρέος της Κίνας μηδενίζεται, σταματούν οι εισαγωγές σιταριού και αρχίζουν μάλιστα μαζικές εξαγωγές κυρίως αγροτικών και κτηνοτροφικών προϊόντων.
Η εξαπόλυση της Πολιτιστικής Επανάστασης
Το γεγονός ότι η Κίνα καθημερινά κάνει μεγάλα βήματα εμπρός, δε σημαίνει ότι η πορεία αυτή είναι εξασφαλισμένη, γραμμική, χωρίς εμπόδια και πισωγυρίσματα.
Από τη στιγμή της κατάκτησης της εξουσίας (αλλά και πρωτύτερα) εμφανίζονται αντιλήψεις μέσα στο Κόμμα που συγκρούονται ολοφάνερα μεταξύ τους. Για παράδειγμα, ενώ ο Μάο έχει την άποψη των κρατικοποιήσεων για τη βιομηχανία, την ίδια περίοδο (1949) ο Λου Σιάο Σι (μετέπειτα πρόεδρος της Δημοκρατίας) λέει πως δεν πρέπει να υπάρξει κανένας περιορισμός του καπιταλισμού προκειμένου να επιτευχθεί η επιθυμητή παραγωγή αγαθών και να περάσει η Κίνα στο σοσιαλισμό. Στην πράξη, όπως είναι φυσικό, η καπιταλιστική ιδιοκτησία συνέχιζε να υφίσταται, ελαττούμενη όμως συνεχώς σε όφελος της κρατικής. Ο σοσιαλιστικός μετασχηματισμός της παραγωγής και της κοινωνίας συνολικά δεν γίνεται -και δεν μπορεί να γίνει- άμεσα. Το οικοδόμημα της παλιάς κοινωνίας έχει γκρεμιστεί αλλά δεν έχει ξεθεμελιωθεί. Και αυτό είναι φυσικό αφού μιλάμε για μια μεταβατική κοινωνία. Συνεπακόλουθα αναπτύσσονται φαινόμενα που δείχνουν την προσπάθεια παλινόρθωσης της παλιάς κοινωνίας: γραφειοκρατία, διαφθορά, τοκογλυφία, σαμποτάρισμα των "Λαϊκών Κοινοτήτων" από τους εναπομείναντες πλουσιοχωρικούς στην περιφέρεια κ.λπ. Η κατάσταση αυτή αντανακλάται άμεσα μέσα στο Κόμμα. Το Κόμμα δεν έχει στεγανά, βρίσκεται σε διαλεκτική σχέση αλληλοτροφοδότησης με την κοινωνία. Είναι αναμενόμενο λοιπόν, η προσπάθεια παλινόρθωσης να εκφράζεται και από λαθεμένες αντιλήψεις μέσα στο Κόμμα, από φορείς της παλιάς κοινωνίας που έχουν παρεισφρήσει (ή ήταν ήδη) μέσα σ’ αυτό, που προσπαθούν να μετατρέψουν το Κόμμα από επαναστατικό σε αντεπαναστατικό. Πρόκειται με λίγα λόγια γι' αυτό που ήδη αναφέραμε: τη συνέχιση της ταξικής πάλης στον σοσιαλισμό.
Τις νέες αντιθέσεις που δημιουργήθηκαν κλήθηκε να λύσει η ΜΠΠΕ. Οι Μάο Γιάο Βεν Γιουάν και άλλα στελέχη μπαίνουν επικεφαλής της υπεράσπισης της επαναστατικής γραμμής ενάντια στους Λου Σιάο Σι και Τενγκ Χσιάο Πινγκ, που ήταν οι κύριοι φορείς της αντεπαναστατικής γραμμής.
Οι επαναστάτες, με άρθρα στις εφημερίδες, καλούν τις μάζες να σαρώσουν με την κριτική τους όλες τις αντεπαναστατικές αντιλήψεις μέσα κι έξω από το Κόμμα. Το Μάη του '66 τοιχοκολλείται το πρώτο Τατζεμπάο (εφημερίδα τοίχου) σε πανεπιστήμιο της Κίνας που κάνει κριτική στον πρύτανη. Σύντομα η πλατεία Τιέν-Αν-Μεν, το Πεκίνο και όλη η Κίνα θα γεμίσουν Τατζεμπάο. Η πολιτική πάλη που εξαπολύεται δεν αφήνει τίποτε άθικτο. Ενδεικτικό το σύνθημα του Μάο: "Φωτιά στα επιτελεία", ώστε να ξεριζωθούν οι λάθος αντιλήψεις όπου κι αν βρίσκονται. Οι νεολαίοι ερυθροφρουροί αναλαμβάνουν να μεταφέρουν τα μηνύματα της Πολιτιστικής Επανάστασης σε κάθε γωνιά της Κίνας.
Όλες οι "εκφράσεις" της κοινωνίας μπαίνουν σε κριτική. Από την τέχνη και τη γνώση ως τους διάφορους ειδικούς, το στρατό και την αντίθεση μεταξύ της χειρωνακτικής και πνευματικής εργασίας. Για τρία περίπου χρόνια (1966-1969) η Κίνα βιώνει μια, τεράστια σε μέγεθος, επαναστατική ζύμωση. Η πολιτική πάλη γίνεται "προνόμιο" όλου του λαού "ξεκινώντας απ' τις μάζες και επιστρέφοντας σ' αυτές".
Μερικά συμπεράσματα
Θα ήταν λάθος να κρίνουμε την Πολιτιστική Επανάσταση από την κατάληξη του σοσιαλισμού στην Κίνα. Πράγματι στα μέσα της δεκαετίας 1970, και ενώ η Πολιτιστική Επανάσταση εμφανίζει τις τελευταίες της αναλαμπές, το Κινέζικο Κόμμα μπαίνει στο δρόμο του ρεβιζιονισμού. Με επικεφαλής τον Τενγκ Χσιάο Πινγκ (που είχε διαγραφεί από το Κόμμα την περίοδο της Πολιτιστικής Επανάστασης) η Κίνα διαγράφει μια ιδιότυπη πορεία υιοθετώντας τον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής σε κάποιες "ζώνες", χωρίς όμως να αρνείται το σοσιαλισμό (στα λόγια). Πορεία που πολύ απέχει από την οικοδόμηση του σοσιαλισμού όπως την περιγράψαμε.
Η Πολιτιστική Επανάσταση κατάφερε ν' ανακόψει, αλλά όχι να εμποδίσει την πορεία της παλινόρθωσης. Αυτό όμως δεν είναι νομοτέλεια! Και οι κομμουνιστές το γνώριζαν αυτό όταν ο πρόεδρος Μάο έλεγε: "Θα χρειαστούν όχι μία και δυο, αλλά χιλιάδες πολιτιστικές επαναστάσεις".
Και μόνο αν κρίνουμε από τον αντίκτυπο της Πολιτιστικής Επανάστασης στο εξωτερικό (Μάης του '68 στη Γαλλία, αντιπολεμικά κινήματα ενάντια στην επέμβαση στο Βιετνάμ, οι "Μαύροι Πάνθηρες" στις ΗΠΑ κ.λπ.) μπορούμε να δούμε ποσό "ταρακούνησε" και πόσο βοήθησε στην ανάπτυξη εθνικοαπελευθερωτικών κινημάτων σ' όλο τον κόσμο.
Η Πολιτιστική Επανάσταση είναι η "νέα έφοδος στον ουρανό" που επιχείρησαν οι Κινέζοι επαναστάτες. Έφοδος που σημάδεψε τον αιώνα μας όπως η Οκτωβριανή Επανάσταση. Κάθε τέτοια έφοδος δείχνει ότι το μέλλον ανήκε, στους λαούς που επαναστατώντας γράφουν την ιστορία. Η τελική δικαίωση της Πολιτιστικής Επανάστασης βρίσκεται μέσα στις καινούριες "εφόδους" που θα πραγματοποιούν έως ότου αγγίξουμε τον ουρανό...
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου