Το Όχι και το Ναι και ποιοι είναι οι πραγματικοί κίνδυνοι

του Βασίλη Σαμαρά

Δημοσιεύτηκε στην Προλεταριακή Σημαία φυλ. 500, στις 1/5/2004

1. Περί «δημοκρατικών ευαισθησιών»

Με αιτία και αφορμή το κυπριακό ζήτημα διατυπώθηκαν πολλές απόψεις, εκτέθηκαν αντιλήψεις και λογικές. Αναδείχτηκαν ιδεολογικά και πολιτικά ζητήματα ευρύτερης σημασίας. Δημιουργήθηκαν συγχύσεις και τέθηκαν διλήμματα τόσο περισσότερο που το πρόβλημα αναδείχτηκε με πολλές αντιφατικές πλευρές, τέθηκε υπό όρους πίεσης ακόμη και απειλών. Χαρακτηριστικές οι περιπτώσεις μιας ορισμένης επιχειρηματολογίας που «απαιτούσε» την συμμόρφωση στα ιμπεριαλιστικά σχέδια στο όνομα του «ρεαλισμού». Που επέσειε μύριους κινδύνους, που προφήτευε την καταστροφή σε περίπτωση που επικρατούσε το όχι. Τόσο που να αναρωτιέται κανείς για ποιον λόγο άραγε θα ‘πρεπε να γίνει το δημοψήφισμα. Γιατί αν η μοναδική απάντηση είναι «αυτή η λύση ή τίποτε άλλο» όπως τέθηκε από τον ίδιο τον κ. Ανάν τότε ποιο νόημα έχει το ερώτημα; Αλλά οι «δημοκράτες» της Δύσης έχουν την δημοκρατία εικόνισμα μόνο και εφόσον έχουν διασφαλισμένο ότι ο κόσμος θα επικυρώσει «δημοκρατικά» ό,τι από τα πριν έχουν αποφασίσει οι ίδιοι. Διαφορετικά το «ξεχνούν». Αναστατώνονται. Εξανίστανται. Πώς είναι δυνατόν; Και εφόσον και όταν μπορούν, προχωράν στην απροκάλυπτη έως και βίαιη και αιματηρή ανατροπή της λαϊκής θέλησης. Αυτό είναι ένα πρώτο δίδαγμα. Καθόλου καινούριο. Αλλά καλό είναι να το θυμίζουμε πού και πού.

2. «Αν οι δύο πλευρές»

Ας περάσουμε όμως στο θέμα μας. Θα θέλαμε να ξεκινήσουμε από ένα επιχείρημα που το είδαμε να επαναλαμβάνεται σε πολλές παραλλαγές και από πολλές πλευρές. «Αν τα δύο μέρη (εννοείται Ελληνοκύπριοι και Τουρκοκύπριοι) λειτουργήσουν με καλή θέληση, τότε μπορεί τα πράγματα να οδηγηθούν σε θετική κατεύθυνση, να φτάσουν σε λύση» κλπ, κλπ. Πράγματι έτσι είναι. Αυτό ακριβώς πιστεύουμε κι εμείς. Ακόμη περισσότερο. Πιστεύουμε ότι είναι ο μόνος τρόπος, η μόνη βάση πάνω στην οποία πρέπει να στηριχτεί η πάλη Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων για μια πραγματική λύση. Μόνο που όσοι χρησιμοποίησαν αυτό το επιχείρημα εμφανίστηκαν να «ξεχνάν» μια «λεπτομέρεια». Οτι τα «δύο μέρη» δεν είναι δύο. Υπάρχουν και άλλα «μέρη» που εμπλέκονται στο πρόβλημα. Και είναι αυτά τα άλλα μέρη που έχουν τον ισχυρό, τον καθοριστικό ρόλο. Και βρίσκονται εκεί (στο κυπριακό) ακριβώς για να εμποδίσουν (χρόνια τώρα) τα «δύο μέρη» να βρουν τη λύση. Και το σχέδιο Ανάν δεν είναι παρά η έκφραση της διάθεσης αυτών των ισχυρών να εμποδίσουν τα δύο μέρη να βρουν τη λύση που τους ταιριάζει. Είναι η θεσμοποίηση του δικού τους επικυρίαρχου ρόλου ενάντια στα πραγματικά συμφέροντα Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων.

Ας τα δούμε όμως λίγο πιο συγκεκριμένα. Το Κυπριακό έχει μια προϊστορία πολλών χρόνων και στη σημερινή του μορφή μια ιστορία ακριβώς 30 χρόνων. (Μετά το ελληνικό πραξικόπημα και την τουρκική εισβολή που και τα δύο έγιναν με παρότρυνση, κάλυψη και στήριξη των ιμπεριαλιστών). Και εδώ θα ‘πρεπε να αναρωτηθούν -τουλάχιστον- όλοι αυτοί. Πώς και τους έπιασε ο καημός τους ιμπεριαλιστές μετά από τόσα χρόνια να «λύσουν» το πρόβλημα;

Και επειδή μάλλον πρέπει να αποκλείσουμε την επιφοίτηση του Αγίου Πνεύματος, θα πρέπει να αναζητήσουμε τόσο τους πραγματικούς λόγους όσο και τους πραγματικούς στόχους αυτής της επιχείρησης. Και είναι αυτό ένα δεύτερο δίδαγμα που κι αυτό επίσης «ξεχνιέται».

3. Για τις ενδοϊμπεριαλιστικές αντιθέσεις

Το κυπριακό συνδέεται άμεσα -και δεν θεωρούμε καθόλου πως λέμε κάτι πρωτότυπο εδώ- με το σύνολο των εξελίξεων σε παγκόσμια κλίμακα. Με την επίθεση του κεφαλαίου ενάντια στους εργαζόμενους. Με την επέλαση του ιμπεριαλισμού ενάντια στους λαούς και σε μια διαδικασία επαναποικιοποίησης του κόσμου. Με τον άγριο ανταγωνισμό ανάμεσα στους ιμπεριαλιστές για το μοίρασμα του κόσμου. Με την επιθετικότητα ιδιαίτερα των ΗΠΑ που διεκδικούν την παγκόσμια κυριαρχία. Με το αδιέξοδο της στρατηγικής τους, ένα αδιέξοδο που αναδείχτηκε από την αντίσταση των λαών και στην πρώτη γραμμή την πάλη του Ιρακινού λαού. Με την προσπάθεια των Αμερικάνων αλλά και όλων των ιμπεριαλιστών στη φάση που διανύουμε να διαμορφώσουν όρους, να κερδίσουν θέσεις, να εδραιώσουν ερείσματα. Σ’ αυτό το τελευταίο εντάσσονται ειδικότερα οι πρόσφατες εξελίξεις στο κυπριακό.

4. Η είσοδος στην ΕΕ και το σχέδιο Ανάν

Η αφετηρία της πρόσφατης κινητικότητας βρίσκεται κατ’ αρχήν στην προσπάθεια των Ευρωπαίων ιμπεριαλιστών να βάλουν πόδι στην Κύπρο. Η είσοδος της Κύπρου στην ΕΕ άνοιγε έναν τέτοιο δρόμο. Οπως ήταν επόμενο οι Αμερικάνοι που είχαν έως τότε το πάνω χέρι αντέδρασαν. «Θυμήθηκαν» ότι πρέπει να «λυθεί» το πρόβλημα και κινήθηκαν μέσω ΟΗΕ (αυτόν που παρέκαμψαν στο Ιράκ) και του ενεργούμενού τους Κόφι Ανάν. Οσον αφορά τους Αγγλους κινήθηκαν και στα δύο ταμπλό επιδιώκοντας με αυτόν τον τρόπο να αναβαθμίσουν τον ήδη υπαρκτό ρόλο τους στο ζήτημα. Το σχέδιο Ανάν εκφράζει έναν συμβιβασμό ανάμεσα σε ΗΠΑ, Αγγλία και Ευρωπαίους ιμπεριαλιστές. Προσδιορίζει το πλαίσιο των σχέσεων ή καλύτερα τους όρους και τους «κανόνες» του ανταγωνισμού τους με αντικείμενο την Κύπρο. Σ’ αυτό το πλαίσιο προσάρμοσαν τις δικές τους απαιτήσεις η Τουρκική, η Ελληνική και η Κυπριακή αστική τάξη (και οι δύο πλευρές) και τις ιδιαίτερες διεκδικήσεις τους.

Ακριβώς γι’ αυτό με το σχέδιο Ανάν δεν δημιουργούν ένα ανεξάρτητο-κυρίαρχο κράτος αλλά ένα προτεκτοράτο. Ακριβώς γι’ αυτό οι βρετανικές βάσεις θεωρούνται ιερές και απαραβίαστες. Ακριβώς γι’ αυτό προβλέπεται η παρουσία ξένων στρατευμάτων στην Κύπρο. Τα δικά τους συμφέροντα διασφαλίζει η κατοχύρωση του δικαιώματος επέμβασης των «εγγυητριών δυνάμεων» στην Κύπρο. Γιατί βεβαίως είναι αστείο να πιστεύει κανείς ότι θα επέμβει η Τουρκία ή η Ελλάδα (που και πρακτικά-στρατιωτικά δεν μπορεί) αν αυτό στρέφεται ενάντια στα συμφέροντα των Αμερικάνων ή Ευρωπαίων ιμπεριαλιστών.

Για τον ίδιο λόγο η λειτουργία του υποτιθέμενου Κυπριακού κράτους έχει τόσες περιπλοκές ώστε να εξαρτάται απόλυτα από το δικό τους ρυθμιστικό ρόλο. (Τους τρεις ξένους δικαστές). Ακριβώς γιατί αυτό που θέλουν να διασφαλίσουν είναι η μη λύση του προβλήματος. Γατί μια ανεξάρτητη Κύπρος μπορεί να φέρει δυσκολίες να δημιουργήσει περιπλοκές για τα σχέδιά τους μετατροπής του νησιού σε βάση εξόρμησης ενάντια στους λαούς της Μ. Ανατολής.

5. Ο χαρακτήρας της απόρριψης

Το σχέδιο αυτό ανατράπηκε. Ποιος είναι ο χαρακτήρας της απόρριψής του; Είναι όπως ειπώθηκε εθνικιστικού χαρακτήρα ή ακόμη άρνησης των Ελληνοκυπρίων να συνεννοηθούν με τους Τουρκοκύπριους; Υπάρχουν και τέτοια στοιχεία. Οπως υπάρχουν και επιδράσεις των αντιφάσεων που εμπεριέχει. Των αντιτιθέμενων επιδιώξεων Ελλάδας και Τουρκίας. Ακόμη και του συνεχιζόμενου ενδοϊμπεριαλιστικού ανταγωνισμού.

Στην κύρια πλευρά του ωστόσο είναι η άρνηση του Κυπριακού λαού να αποδεχτεί τις ιμπεριαλιστικές ρυθμίσεις, είναι η αντίσταση σε μια αντίληψη που θέλει τους λαούς πιόνια των σχεδίων των ισχυρών. Αυτή είναι που υποχρέωσε και τις πολιτικές δυνάμεις σε Κύπρο και Ελλάδα (οφθαλμοφανώς το ΑΚΕΛ και όχι μόνο) σε διαφοροποίηση της στάσης τους. Και εδώ να προσθέσουμε από τη μεριά μας κάτι εκ πρώτης όψεως «παράδοξο». Θεωρούμε πως ακόμη και το ναι των Τουρκοκυπρίων εμπεριέχει τέτοια στοιχεία. Στοιχεία άρνησης μιας κατάστασης που τους είχε επιβληθεί από τις ιμπεριαλιστικές επεμβάσεις, το σοβινισμό των αστικών τάξεων Τουρκίας και Ελλάδας και όπως αυτός εκφραζόταν και στις αντίστοιχες ηγεσίες στην Κύπρο. Από την άποψη αυτή το όχι των Ελληνοκυπρίων και το ναι των Τουρκοκυπρίων βρίσκονται πολύ πιο κοντά απ’ ό,τι φαίνεται σε μια πρώτη θεώρηση. Και βεβαίως τίποτε το παράδοξο στο ότι οι διαθέσεις τόσο της μιας όσο και της άλλης πλευράς εκφράστηκαν με τον τρόπο και στο επίπεδο που μπορούσαν να εκδηλωθούν με βάση τις δοσμένες συνθήκες και κύρια το επίπεδο ανάπτυξης του κινήματος.

6. Οι κίνδυνοι που μας απειλούν

Ζήσαμε όλοι αυτές τις μέρες έναν καταιγισμό πιέσεων, εκβιασμών και απειλών. Ακούσαμε να επιχειρηματολογείται η αναγκαιότητα συμμόρφωσης και «ρεαλισμού» σ’ όλες της τις εκφράσεις και παραλλαγές, να επισείονται κίνδυνοι τέτοιοι και αλλιώτικοι. Είναι αλήθεια τόσο επικίνδυνα τα πράγματα; Πόσο και κυρίως γιατί; Οι κίνδυνοι αυτοί πράγματι υπάρχουν και όσο μας αφορά τους επισημαίνουμε εδώ και πολλά χρόνια. Μόνο που υπάρχουν ανεξάρτητα από το ναι ή το όχι, υπήρχαν πριν από το σχέδιο Ανάν και θα υπάρχουν και μετά, θα υπάρχουν επίσης είτε μπει στην ΕΕ η μισή είτε μπει ολάκερη η Κύπρος. Οι κίνδυνοι που υπάρχουν συνδέονται κατά κύριο λόγο με τα χαρακτηριστικά της περιόδου στα οποία σε συντομία αναφερθήκαμε προηγούμενα. Τον ανταγωνισμό των ιμπεριαλιστών και την επιθετικότητά τους. Την αντιμετώπιση των χωρών σαν οικόπεδα και των λαών σαν αναλώσιμη μάζα. Τις αντιθέσεις Ελλάδας-Τουρκίας και το πώς αυτές μπορούν να χρησιμοποιηθούν από τους ιμπεριαλιστές. Μια κατάσταση που υπάρχει εδώ και πολλά χρόνια. Που συνδέεται με την είσοδο στην ΕΕ. Που εκφράστηκε στο σχέδιο Ανάν. Που θα συνέχιζε να υπάρχει και αν περνούσε το σχέδιο. Που υπάρχει και τώρα που δεν πέρασε.

Οι κίνδυνοι συνεπώς που απειλούν τους λαούς υπάρχουν έτσι κι αλλιώς. Το θέμα είναι να προσδιορίσουμε πραγματικά ποιοι είναι από ποιους προέρχονται και κύρια με ποιο τρόπο οφείλουμε να τους αντιμετωπίσουμε.

Δεύτερο πως η αναγνώριση αυτής της πραγματικότητας απαντάει και στο γιατί με τους υπάρχοντες όρους δεν μπορεί να επιτευχθεί πραγματική λύση στο Κυπριακό. (Με ή χωρίς το σχέδιο Ανάν). Επειδή αυτός ο ανταγωνισμός θα δημιουργούσε προβλήματα, θα παρενέβαλε εμπόδια, θα χρησιμοποιούσε τη μια πλευρά ενάντια στην άλλη, για να διασφαλίζει την ιμπεριαλιστική επικυριαρχία και την προώθηση των συμφερόντων του κάθε ιμπεριαλιστή. Τόσο περισσότερο όσο (όπως με το σχέδιο Ανάν) διασφαλίζονταν στους ιμπεριαλιστές όροι και μοχλοί παρέμβασης.

Τρίτο, η ίδια αυτή θεώρηση απαντάει και στους ισχυρισμούς που προβλήθηκαν (και από τις δύο πλευρές) πως μέσα στην ΕΕ διαμορφώνονται καλύτεροι όροι για τη λύση του προβλήματος. (Με το σχέδιο Ανάν οι μεν, χωρίς αυτό οι δε). Αλλά αυτός ο ανταγωνισμός υπάρχει και θα συνεχίσει να υπάρχει ανεξαρτήτως της εισόδου στην ΕΕ τέτοιας ή αλλιώτικης. Είναι γεγονός ότι οι Ευρωπαίοι ιμπεριαλιστές με βάση την είσοδο στην ΕΕ όπως διαμορφώνεται πλέον, απόκτησαν μια σχετικά μεγαλύτερη αρμοδιότητα στο θέμα. Αλλά μέχρις εκεί. Γιατί βεβαίως ούτε οι Άγγλοι, ούτε οι ΗΠΑ θα παραιτηθούν από τον ρόλο και τα σχέδιά τους.

7. Η σημασία του ναι και του όχι

Ποια η διαφορά πλέον ανάμεσα στο όχι και στο ναι εφόσον σύμφωνα με την δική μας εκτίμηση ούτε το ένα ούτε το άλλο δεν δίνει -τουλάχιστον άμεσα- απάντηση στο πρόβλημα. Η διαφορά είναι στους όρους που διαμορφώνονται με την μια ή την άλλη στάση. Με το όχι του ο Κυπριακός λαός έδειξε και κυρίως είδε τις δυνατότητές του. Είδε ότι μπορεί να έχει ρόλο. Οτι μπορεί να διεκδικήσει. Να παλέψει και να πετύχει. Σε βάση ενότητας Ελληνοκυπρίων-Τουρκοκυπρίων. Με την συμπαράσταση αλληλεγγύη και σε κοινό μέτωπο με τους αγωνιζόμενους λαούς. Σε δύσκολες είναι αλήθεια συνθήκες, σε μια περίοδο που λυσσομανά η ιμπεριαλιστική επιθετικότητα αλλά ταυτόχρονα ορθώνονται τα μέτωπα αντίστασης των λαών. Για να το πούμε με τον πιο συνοπτικό τρόπο. Το ναι θεσμοποιεί, νομιμοποιεί, παγιώνει την ιμπεριαλιστική επικυριαρχία. Το όχι την αμφισβητεί, αφήνει ανοιχτό το δρόμο του αγώνα. Το ναι εναποθέτει στους ιμπεριαλιστές τη (μη) λύση του ζητήματος. Το όχι αναθέτει στο λαό της Κύπρου (Ελληνοκύπριους και Τουρκοκύπριους) την αρμοδιότητα να βρουν τη λύση μέσα από το δικό τους κοινό αγώνα.

8. Σαν υστερόγραφο

Τα προηγούμενα απαντάν και σε ορισμένες απόψεις που προβλήθηκαν από τ’ αριστερά και υποστηρίζουνε το ναι στο σχέδιο Ανάν από υποτίθεται διεθνιστική σκοπιά. Στην καλύτερη περίπτωση πρόκειται για αυταπάτες και στην πραγματικότητα για βαθιά ριζωμένες λαθεμένες αντιλήψεις. Στη βάση τους ο τρόπος θεώρησης του κόσμου, η άρνηση του ρόλου του ιμπεριαλισμού ακόμη και της ίδιας του της ύπαρξης στο όνομα αντιλήψεων που με τον έναν ή τον άλλο τρόπο κινιούνται στο έδαφος του αστικού θεωρήματος της «παγκοσμιοποίησης». Στην ίδια βάση τα λεγόμενα εθνικά ζητήματα, βρίσκονταν εκτός του ενδιαφέροντος των αντίστοιχων φορέων, στο όνομα υποτίθεται της «καθαρής» αντικαπιταλιστικής πάλης. Κι ας ήταν αυτά που ανεβοκατέβαζαν κυβερνήσεις και καθόριζαν πολιτικές κι ας ήταν το κυπριακό που οδήγησε (μαζί με άλλα) στην επιβολή της δικτατορίας κι ας ήταν το ίδιο που προκάλεσε την κατάρρευσή της. Κάπως έτσι φτάνουν μέχρι το σημείο να θεωρούν την αντιιμπεριαλιστική πάλη σαν «εθνικιστική παρέκκλιση» χωρίς να αντιλαμβάνονται ότι μπερδεύουν τον κοσμοπολιτισμό με τον προλεταριακό διεθνισμό. Κάπως φτάνουν στο τραγελαφικό σημείο να θεωρούν πως το σχέδιο Ανάν διαμορφώνει ένα προτεκτοράτο αλλά παρόλα αυτά το στηρίζουν στο όνομα λέει του διεθνισμού και της κοινής πάλης Ελληνοκύπριων και Τουρκοκυπρίων. Αλλά από πότε η συμμόρφωση στα ιμπεριαλιστικά σχέδια αποτελεί διεθνικό και η αντίσταση σ’ αυτά εθνικισμό;

Στην πραγματικότητα και με πρόσχημα την -υπαρκτή- εθνικιστική πλευρά του πράγματος, αναζητούν εναγώνια το «καθαρό» έδαφος της ταξικής, διεθνιστικής πάλης. Μόνο που τα προβλήματα εμφανίζονται όπως εμφανίζονται και αποτελεί απλώς μεταφυσική να αγνοεί κανείς την πραγματικότητα στη βάση σχημάτων που φτιάχνει στο κεφάλι του. Και οι πραγματικοί διεθνιστές, οι κομμουνιστές, το προλεταριάτο όταν «παραιτούνται» από το καθήκον αντιμετώπισης των προβλημάτων που βάζει η ζωή και η ταξική πάλη και με τον τρόπο που τα βάζει, στην πραγματικότητα παραιτούνται από τον πολιτικό τους ρόλο.